Gia phả dòng họ là một bộ tài liệu vô cùng quý giá, ghi chép lại lịch sử, nguồn gốc và các thế hệ trong một dòng tộc. Nó không chỉ đơn thuần là danh sách tên tuổi, ngày sinh, ngày mất mà còn là bức tranh sống động về sự phát triển của một gia đình qua nhiều thời đại.
Giá trị của gia phả
Gia phả là sợi dây kết nối mạnh mẽ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Nó giúp con cháu hiểu rõ về cội nguồn, công lao của tổ tiên và truyền thống của dòng họ. Qua đó, mỗi thành viên sẽ cảm thấy tự hào và có ý thức hơn trong việc gìn giữ, phát huy những giá trị tốt đẹp của gia đình.
Ngoài ra, gia phả còn là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu lịch sử địa phương, văn hóa dân tộc và thậm chí là phả hệ học. Nó giúp ta tìm hiểu về sự di cư, mối quan hệ thông gia và những biến động xã hội đã ảnh hưởng đến một dòng họ.
Tóm lại, gia phả không chỉ là lịch sử của một gia đình mà còn là một phần nhỏ tạo nên lịch sử của cả một dân tộc.
Mới đầu gia phả xuất hiện chỉ trong Hoàng tộc cùng giới quan lại, nhà Lý có Hoàng Triều Ngọc Điệp – năm 1026; nhà Trần có Hoàng Tông Ngọc Điệp, nhà Lê có Hoàng Lê Ngọc Phả… Cùng với sự xuất hiện các gia phả của Hoàng tộc là gia phả của các danh gia, quan lại và cứ thế lan rộng, phổ biến ghi chép gia phả trong nhân dân.
Trước đây, gia phả chủ yếu được ghi chép bằng chữ Hán – chữ Nôm, nhưng qua nhiều năm chiến tranh, nhiều bộ gia phả của các dòng họ cũng mất dần…
Tục làm gia phả phát triển mạnh ở hai miền Bắc và Trung, miền Nam rất ít gia đình làm gia phả (ở đấy còn được gọi là “gia phổ”) và biến đổi thành “tông chi” tức tờ “tông chi tông đồ”.
Trong gia phả, người đứng đầu ngành trưởng (trưởng họ, trưởng tộc) có bổn phận ghi hết những chi tiết về thân thích và dòng dõi; những người con khác sao lại bản gia phả chính đó. Các gia đình giữ gìn kỹ lưỡng và truyền từ đời cha tới đời con. “Họ” theo nghĩa gốc có liên hệ với nhà và dưới chế độ phong kiến, nối kết con người với đất ruộng: một mái nhà, một gia đình, một họ. Họ và tên của một người định vị trí của cá nhân người đó trong xã hội, xác định cá thể trong một toàn thể.